همشهری آنلاین - مریم قاسمی: منطقه۱۸ هم جزو مناطقی است که بخش وسیعی از آن در حریم شهر تهران قرار گرفته؛ پهنه‌ای که مسئولان در تدوین طرح جامع تفصیلی شهر، برنامه‌ریزی مفصلی برای آن انجام داده‌اند. برای اطلاع از وضعیت حریم منطقه و تصمیماتی که مدیران برای حفظ آن گرفته‌اند، سراغ «محمدجواد خسروی» شهردار منطقه۱۸ رفتیم و با او درباره راهکارهای جلوگیری از افزایش حریم و معضلات ناشی از آن صحبت کردیم.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
چرا حریم شهر تهران از اهمیت خاصی برخوردار است و قوانین بسیاری در مورد منع ساخت‌وساز در آن وجود دارد؟ به عبارت دیگر چرا زندگی شهری اجازه ورود به حریم شهر را ندارد؟ شهردار منطقه۱۸ درباره محدوده قانونی پایتخت و قانون تقسیمات کشوری می‌گوید: «محدوده قانونی پایتخت براساس تبصره یک ماده ۴ قانون تقسیمات کشوری، شامل ۲ محدوده خدماتی و استحفاظی است. در محدوده اول، شهرداری به ارائه خدمات و صدور پروانه ساخت می‌پردازد، اما در محدوده دوم که گاهی بزرگ‌تر از محدوده خدماتی است، به دلیل صادر نشدن پروانه ساخت، احداث بنای مسکونی مجاز نیست. بنابراین، در این محدوده نظارت باید جدی‌تر باشد.»
حریم قسمتی از شهر است که خارج از محدوده شهر قرار دارد، ولی جزئی از آن به حساب می‌آید. منطقه ما ۷ ناحیه دارد که از این تعداد، بخشی از ۲ ناحیه ۶ و ۷ در حریم منطقه ۱۸ قرار دارد و این بخش بیشتر روستاهای منطقه ما مثل فیروزبهرام، گلدسته و شهرک دانش را در برمی‌گیرد.
خسروی، پس از روشن شدن تعریف حریم شهر تهران با استناد به قوانین، درباره ورود زندگی شهری و گسترش شهر به حریم می‌گوید: «موضوع توسعه شهر تهران از دغدغه‌های مدیریت شهری است؛ موضوعی که رهبر معظم انقلاب نیز بر لزوم جدی مقابله با گسترش آن تأکید کردند. البته گسترش تهران در گذشته مربوط به عواملی از جمله جنگ و مسئله جنگ‌زدگان و تمرکز امکانات آموزشی و بهداشتی، درمانی و رفاهی در تهران بوده که گسترش بی‌رویه جمعیت را در این شهر در پی داشت. دقیقاً این موضوع معضلات اجتماعی و اقتصادی بی‌شماری را برای شهروندان تهرانی ایجاد کرد که از آن جمله می‌توان به آلودگی محیط زیست، ترافیک و مشکلات ترابری شهری، پیشه‌های کاذب و بسیاری از مسائل اقتصادی و زیستی اشاره کرد. اما یکی از نتایج خاص توسعه شهرنشینی، شکل گرفتن پدیده‌ای به نام «حاشیه‌نشینی» است که شهر را در معرض آسیب‌های اجتماعی بسیاری قرار می‌دهد.»
او ادامه می‌دهد: «با همه این مسائل، امروز حریم شهر تهران با خطر جدی تداخل این قسمت با محدوده شهری روبه‌رو است. امروز مدیریت مرز بین حریم شهر و محدوده شهری اهمیت زیادی دارد. منطقه ۱۸ هم در گروه مناطقی است که گرچه محدوده وسیعی از آن جزو حریم شهر تهران محسوب می‌شود، اما خوشبختانه معضل حاشیه‌نشینی و ساخت‌وسازهای غیرمجاز در آن کمتر است و با این حال، با مشکلات خاصی که حریم شهر تهران دارد، کم و بیش درگیر است.»
چاره این گره کور چیست؟
او ممنوعیت ساخت‌وساز در حاشیه شهر را یکی از مهم‌ترین روش‌های شهرداری در کنترل حریم شهر تهران می‌داند. قانونی که تا دهه‌های پیش آن‌چنان مورد توجه مسئولان نبود و به جرئت می‌توان گفت خارج شدن بسیاری از محدوده‌های حریم شهر از حالت روستایی نتیجه این بی‌توجهی است، اما امروز مسئولان به این نتیجه رسیده‌اند که اگر وضعیت به همین شکل ادامه پیدا کند و جلو ساخت‌وسازهای بی‌رویه گرفته نشود، دیگر جای هیچ امیدی برای پایتخت باقی نمی‌ماند. این ضرورت‌ها باعث شده تا تخریب بناهای غیرمجاز و ساختمان‌های بدون مجوز در دستور کار قرار گیرد. اما بالاخره چاره کار چیست و تا چه زمانی باید سایه حاشیه‌نشینی بر سر ساکنان شهرها سنگینی کند؟
خسروی اجرای کامل طرح جامع تفصیلی شهر و طرح جامع حریم را منطقی‌ترین روش در برخورد با پدیده حاشیه‌نشینی می‌داند. طرحی که می‌تواند منجی حریم شهر تهران باشد. شاید بپرسید طرح جامع حریم چه چیزی است؟ محمدجواد خسروی، درباره طرح جامع حریم و اتفاقی که بعد از اجرای آن در شهر تهران می‌افتد، می‌گوید: «این طرح ۱۰ موضوع کلی و مهم در تهران را هدف قرار داده و با تعیین یکسری ضوابط و محدودیت‌ها، قصد دارد کلانشهر تهران را برای زندگی مناسب شهری تا سال ۱۴۰۵ آماده کند. عمده مأموریت‌ها و برنامه‌ها در این طرح که از آن به عنوان راهبرد «مدیریت شهری» تهران نیز نام می‌برند، مربوط به ساخت‌وساز در تهران است.»
کارشناسان معتقدند شهر تهران بدون حساب و کتاب و بدون در نظر گرفتن ضوابط شهرسازی در حال توسعه است. برای سامان دادن به میزان ساخت‌وساز در تهران، شهرداری تهران طرح جامع محدوده قابل ساخت را معین می‌کند. در واقع حریم یک شهر بخشی از اراضی آن شهر است که مشمول حفاظت از هرگونه ساخت‌وساز بی‌رویه است و یکی از مهم‌ترین محورهای طرح جامع تفصیلی هم مربوط به ضابطه‌مند کردن ساخت‌وساز در این بخش است. بر اساس این طرح با هرگونه تخلف در ساخت‌وساز در حریم پایتخت برخورد جدی می‌شود. البته تعیین حریم شهر تهران به مسائل متفاوتی بستگی دارد.
برنامه‌ریزی منسجم برای حفظ حریم منطقه ۱۸
در طرح جامع حریم برای تمام قسمت‌هایی که در حاشیه و حریم شهر تهران قرار گرفته، برنامه‌ریزی منسجم و مدونی انجام شده است. در این طرح برای حریم این منطقه هم خواب‌های خوشی دیده شده است. شهردار منطقه ۱۸ می‌گوید: «منطقه ما جزو معدود مناطقی است که در آن وسعت حریم بیشتر از وسعت محدوده اصلی است، به همین دلیل برنامه‌ریزی ویژه‌ای در طرح جامع تفصیلی و طرح جامع حریم برای آن در نظر گرفته شده است. حریم این منطقه شامل چند روستا است؛ روستاهایی که هرکدام از آنها می‌تواند در اثر بی‌توجهی و ساخت‌وساز غیرمجاز از حالت روستایی خارج و وارد بافت شهری شود.»
جلوگیری از ساخت‌وساز غیرمجاز در حریم شهر تهران، آن هم در محدوده‌ای که وسعت بسیار دارد، فقط از عهده شهرداری برنمی‌آید. خسروی به این نکته اشاره می‌کند و می‌گوید: «ساخت‌وساز غیرمجاز در حریم شهر و گسترش شهرنشینی در حاشیه، نتایج منفی بسیاری را برای ساکنان شهر به دنبال دارد؛ از ایجاد آسیب‌های اجتماعی و وقوع جرائم گرفته تا تراکم جمعیتی و خدمت‌رسانی به ساکنان حاشیه. بنابراین، مدیریت این وضعیت و جلوگیری از ساخت‌وساز غیرمجاز در حریم شهر تهران کاری است که فقط با همکاری همه سازمان‌ها و نهادهای مرتبط امکان‌پذیر است.»
شهردار منطقه ۱۸ ساخت‌وساز غیرمجاز را مهم‌ترین معضلی می‌داند که مسئولان در حاشیه شهر با آن درگیرند: «زمین‌هایی که در حریم قرار دارند، به دلیل موقعیت جغرافیایی‌شان، قیمت کمتری دارند و بیشتر مورد علاقه مهاجرانی هستند که از شهرهای دیگر به تهران می‌آیند و همه این مسائل دست‌به‌دست هم داد تا حاشیه‌نشینی و سکونت در حریم شهر در چند دهه گذشته افزایش پیدا کند. اما در دوره جدید، شهرداری کنترل ویژه‌ای بر این معضل دارد و با ابزارهای مختلف از ساخت‌وساز غیرمجاز در حریم شهر جلوگیری می‌کند.»
شهرداری با مشاهده ساخت‌وساز غیرمجاز در حریم شهر با استناد به کمسیون ماده ۱۰۰ وارد عمل می‌شود. در صورتی که ساختمان در حال ساخت باشد، مدارک آن توسط شهرداری به کمیسیون ماده ۱۰۰ مجلس شورای اسلامی ارجاع داده می‌شود و پس از تأیید غیرمجاز بودن آن و نداشتن پروانه ساخت، تخریب می‌شود.
مهم‌ترین مشکلات در حریم شهر چیست؟
موضوع حفظ حریم، از ابعاد مختلف قابل بررسی است. بخشی از مشکلاتی که به واسطه توسعه زندگی شهری در حریم ایجاد می‌شود، مشکلات اجتماعی مثل افزایش وقوع جرائم یا مشکلات شهری مثل آلودگی هواست و بخش دیگر به مشکلات مدیریتی برمی‌گردد. اسکان هر خانواده در حریم شهر تهران برابر است با ارائه انواع خدمات شهری. این موضوع یعنی حریم و محدوده شهری با هم تداخل دارند. در کنار همه این مشکلات، اکنون ما در حریم منطقه با مشکل پراکندگی مدیریتی مواجه هستیم.
منظور از تعدد مدیریتی چیست؟ شهردار منطقه ۱۸ توضیح می‌دهد: «مدیریت حریم و محدوده هر منطقه باید در دست یک نهاد مثل شهرداری باشد، اما امروز قضیه کاملاً برعکس است. مدیریت حریم مدیریت یکپارچه‌ای نیست. بخشداری، دهداری، فرمانداری و شهرداری چند نهادی هستند که بر حریم نظارت دارند و در بسیاری از مواقع تصمیماتی که گرفته می‌شود، همدیگر را نقض می‌کند. البته اجرای کامل طرح جامع حریم شهر تهران راه‌حلی برای این مشکل است و با یکپارچه کردن مدیریت حریم از موازی‌کاری جلوگیری می‌شود.»
زمین‌های موجود در حریم منطقه به دلیل ارزش ملکی پایینی که دارند مورد توجه افراد بسیاری است. شهردار منطقه ۱۸ در این‌باره نکته‌ای را به شهروندان گوشزد می‌کند: «هر نوع ساخت‌وساز بنا و مجتمع مسکونی در زمین‌های حریم شهر تهران غیرمجاز و ممکن است سوء‌استفاده‌کنندگان خانه‌های غیرمجاز را با قیمت پایین‌تر بفروشند. بنابراین، شهروندان دقت کنند که خانه‌های غیرمجازی که در حریم ساخته می‌شود، به هیچ‌وجه ارزش ندارند و خریداران باید مراقب سود و زیان مالی خودشان باشند.»
نظر شما